Muzyka w Bydgoszczy
Bydgoszcz jest jednym z największych polskich miast. Położona na styku pięciu regionów o zróżnicowanej kulturze i odmiennej historii, zawsze była miastem niejednoznacznym. A przez to ciekawym i intrygującym.
Jej sercem jest rzeka Brda, która przecina samo centrum Bydgoszczy. To wokół wody toczy się tutaj życie. Tak było od zawsze – niegdyś Brda dawała pracę na barkach, była motorem zmian przemysłowych, a jako dopływ Wisły, która także przepływa przez Bydgoszcz, stała się łącznikiem z innymi polskimi i europejskimi miastami.
Dziś, kiedy lata świetności przemysłowej Bydgoszcz ma już za sobą, rzeka niezmiennie gra pierwsze skrzypce. Ale to nie przemysł jest motorem zmian, a kultura. To ona wraz z wodą, tworząc duet doskonały, sprawiły, że w Bydgoszczy dokonały się i wciąż dokonują spektakularne zmiany.
W 2022 roku (28 maja) podczas Międzynarodowego Festiwalu Rytmu i Sztuki Perkusyjnej DRUMS FUSION padł kolejny rekord – tym razem Polski, w kategorii „najwięcej ludzi grających na instrumentach z recyklingu”. Rekord ten został pobity w 2023 roku także podczas DRUMS FUSION – tym razem na perkusjonaliach z recyklingu zagrało aż 1080 osób.
W tym dynamicznie rozwijającym się mieście industrialne dziedzictwo stało się bazą do kulturalnego rozkwitu, a sama kultura – motorem zmian zarówno w strefie urbanistycznej, społecznej, gospodarczej, jak i samej oferty kulturalnej. Różnorodność tej oferty, intensywność muzycznego życia, infrastruktura służąca zarówno mieszkańcom i artystom oraz dbałość i upowszechnianie muzycznego dziedzictwa sprawiły, że Bydgoszcz stała się kulturalnym liderem regionu.
NOWE BRZMIENIA MUZYCZNEJ BYDGOSZCZY
Muzyka i związane z nią instytucje budują markę Bydgoszczy jako miasta tętniącego kulturą. Dlatego w mieście inwestuje się w nią z rozmachem. Już niedługo rozpoczną się aż trzy wielomilionowe inwestycje – wszystkie związane z muzyką.
O tzw. czwarty krąg rozbudowana zostanie Opera Nova, która zyska tym samym m.in. nową salę kameralną na widownię na blisko 500 miejsc oraz salę kinową. Do rozbudowy szykuje się też Filharmonia Pomorska. Istniejący gmach połączony zostanie z nowym, w którym znajdą się m.in. mała sala koncertowa z widownią na co najmniej 350 miejsc, estradą dla 30-osobowej orkiestry i 30-osobowego chóru.
Z kolei Akademia Muzyczna im. F. Nowowiejskiego zyska nowy kampus – na 3 ha powstanie muzyczne miasteczko uniwersyteckie, w tym cztery sale koncertowe: symfoniczna, kameralna, teatralno-operowa i organowa oraz sale dydaktyczne i dom studenta.
Potencjał kulturowy Bydgoszczy jest pokaźny i wciąż się rozwija. Sławą owiana jest sala koncertowa Filharmonii Pomorskiej im. I.J. Paderewskiego – przez wielu uważana za jedną z najlepszych w Europie pod względem akustyki. To tu odbywa się jeden z bardziej prestiżowych konkursów pianistycznych w Polsce – Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. I.J. Paderewskiego. Z kolei gmach Opery Nova znajdujący się nad brzegiem Brdy przyciąga najlepszych solistów i muzyków, a Bydgoski Festiwal Operowy jest rozpoznawalną marką na całym świecie i jednocześnie największym w Polsce przeglądem różnych gatunków muzycznych z dziedziny opery, operetki, musicalu oraz baletu. Co roku na deskach Opery Nova prezentują się najciekawsze teatry i zespoły z całego świata.
Festiwale
Co roku w Bydgoszczy odbywa się blisko 100 festiwali, przeglądów i cyklicznych wydarzeń kulturalnych, a duża ich część dotyczy szeroko pojętej kultury muzycznej.
Do najważniejszych bydgoskich festiwali należą bez wątpienia:
Bydgoski Festiwal Operowy – międzynarodowy i jednocześnie największy w Polsce przegląd różnych gatunków muzycznych z dziedziny opery, operetki, musicalu oraz baletu.
Bydgoski Festiwal Muzyczny – międzynarodowy festiwal organizowany przez Filharmonię Pomorską im. I.J. Paderewskiego. Od 1963 roku prezentuje słuchaczom muzykę poważną dawną i współczesną.
Międzynarodowy Festiwal Rytmu i Sztuki Perkusyjnej DRUMS FUSION – największy i jedyny taki w Polsce festiwal poświęcony perkusji i wirtuozom tego instrumentu. Dzięki niemu miasto znalazło się w Księdze Rekordów Guinnessa – w 2016 roku podczas X edycji Drums Fusion pobito rekord w grze na największym bębnie świata.
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej i Sztuk Wizualnych „Mózg Festival” – wielokulturowy festiwal artystów tworzących i poruszających się we wszystkich rejonach muzyki współczesnej, sztuki performance, audio i wideoinstalacji, w których muzyka odgrywa istotną rolę.
Gmach Filharmonii Pomorskiej gości także Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. I.J. Paderewskiego oraz Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. A Rubinsteina.
W Bydgoszczy nie brakuje także muzycznych festiwali jazzowych. Do najważniejszych należą Bydgoszcz Jazz Festival oraz cykl Bydgoska Akademia Jazzu (projekt Akademii Muzycznej w Bydgoszczy i Miejskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy). Od 2013 roku w ramach BAJ prezentowani są m.in. nauczyciele uczelni, znani i cenieni nie tylko w kraju mistrzowie instrumentów oraz efekty ich pracy z utalentowanymi studentami, którzy pod ich okiem osiągają rezultaty warte uwagi.
Do ciekawych inicjatyw zaliczyć należy także Bydgoską Scenę Barokową, podczas której prezentowana jest muzyka baroku serwowana w tradycyjnej, a także odświeżonej aranżacji, a także Festiwal Muzyki Kameralnej „Muzyka u Źródeł”. Z kolei Fonomo Music & Film Festival to festiwal z oryginalną formułą, w ramach której spotykają się sztuka filmowa i muzyka, obraz i dźwięk. W Miejskim Centrum Kultury w Bydgoszczy muzycznych wydarzeń jest corocznie kilkadziesiąt. MCK jest organizatorem m.in. Festiwalu Muzyki Tradycyjnej i Ludowej Ethniesy.
NATURE IS THE NEW CULTURE
Bydgoszcz jest miastem, które rozumie, jak istotna jest ochrona klimatu, dlatego w swoich działaniach dba o rozwiązania proekologiczne. Miejskie inwestycje realizowane są z wykorzystaniem odnawialnym źródeł energii, w tym paneli fotowoltaicznych (np. nowy basen olimpijski Astoria). Na dachach miejskich budynków, m.in. żłobków, przedszkoli czy obiektów sportowych, energię także pozyskuje się ze słońca.
W dziedzinie kultury idea zrównoważonego rozwoju i dbałości o klimat jest wyraźnie widoczna. A szczególnie w dziedzinie muzyki. Liderem w łączeniu kultury muzycznej i ekologii jest Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy.
MCK podejmuje szereg inicjatyw promujących ekologiczny styl życia: przy tej instytucji powstała m.in. Dziecięca Orkiestra Recyklingowa, która pod okiem perkusisty Jacka Kwaśniaka gra koncerty na instrumentach perkusyjnych wykonanych z odpadów. Lato 2021 upłynęło w Bydgoszczy pod znakiem stworzonych przez MCK Zielonych Stref Kultury, w których przy okazji wydarzeń kulturalnych promuje się zrównoważony rozwój i ekologię (m.in. przez koncerty Orkiestry Na Dużym Rowerze – sześcioosobowego bandu grającego jadąc na sześcioosobowym jednośladzie, warsztaty z tworzenia instrumentów z recyklingu, konkursy dla dzieci itp.).
Sztandarowym projektem MCK jest także Wiosna Festiwali, czyli czterech dużych imprez w sezonie wiosennym, którym w znacznym stopniu przyświeca idea dbałości o naturę. Warto szczególnie zwrócić uwagę na:
Międzynarodowy Festiwal Rytmu i Sztuki Perkusyjnej DRUMS FUSION – to największy festiwal poświęcony sztuce perkusyjnej w Polsce. Gościł takie sławy, jak: Dave Lombardo, Cindy Blackman Santana, fińską Apocalypticę, wirtuoza jazzu Jana Garbarka i wielu innych. Festiwal jest także miejscem Międzynarodowego Forum Perkusyjnego, podczas którego wirtuozi tego instrumentu prowadzą warsztaty dla profesjonalistów i amatorów. Od 2021 roku DRUMS FUSION gra zdecydowanie w rytmie eko – ideą, za którą podążą festiwalowa ramówka, jest propagowanie ekologicznego stylu życia z dbałością o naturę. Muzyczne eventy połączone zostały z warsztatami ekologicznymi, występami Dziecięcej Orkiestry Recyklingowej (granie na instrumentach perkusyjnych samodzielnie zrobionych z odpadów), koncertami BIG BIKE ORCHESTRA promującymi rower jako środek transportu. To także dwa Rekordy Polski pobite (2022 i 2023) w kategorii „najwięcej osób grających na instrumentach z recyklingu”. DRUMS FUSION jako pierwszy festiwal w Bydgoszczy wprowadził także ekologiczny, wielorazowy kubek festiwalowy
Festiwal Muzyki Tradycyjnej i Ludowej ETHNIESY – jeden z największych w Polsce festiwal poświęcony szeroko pojętej muzyce ludowej. Ale nie o muzykę tylko tu chodzi – poprzez pierwotną siłę dźwięku można dostrzec świat odarty z blichtru i sztuczności. Ethniesy to afirmacja życia, zwrot ku korzeniom, tradycji i ku naturalnemu rytmowi przyrody. W 2021 roku imprezie przyświecało hasło „NATURE IS THE NEW CULTURE”.
SZKOLNICTWO MUZYCZNE
W Bydgoszczy działa jedyna w regionie Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego. Od 1974 roku (w obecnym kształcie od 1981 r.) kształci instrumentalistów, wokalistów, dyrygentów, kompozytorów, teoretyków, pedagogów, reżyserów dźwiękowych, aranżerów i animatorów kultury.
Warto zaznaczyć, że absolwentami tej uczelni są wybitni muzycy – uczelnia słynie przede wszystkim z wirtuozów fortepianu, m.in.: Rafała Blechacza, zwycięzcy XV Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina, Pawła Wakarecego, finalisty XVI edycji tegoż konkursu, Krzysztofa Książka, laureata II nagrody na Ogólnopolskim Konkursie Chopinowskim (2015) czy Krzysztofa Herdzina, jednego z najbardziej znanych pianistów, kompozytorów i jazzmanów w Polsce.
Bydgoska Akademia przyciąga studentów także doskonałą kadrą pedagogiczną, w tym m.in. Katarzyną Popową-Zydroń (fortepian), Piotrem Biskupskim (perkusja) czy samym Rafałem Blechaczem.
Ponadto w Bydgoszczy działa Zespół Szkół Muzycznych im. A. Rubinsteina, a ofertę muzycznej edukacji uzupełniają prywatne szkoły muzyczne oraz liczne zajęcia i programy prowadzone przez instytucje kultury w mieście: Miejskie Centrum Kultury, Pałac Młodzieży, Młodzieżowe Domy Kultury oraz Muzyczny Integracyjny Uniwersytet Muzyczny. Zajęcia edukacyjne prowadzi także Filharmonia Pomorska, która pochwalić się może cyklami „Od brzuszka do uszka maluszka”, „Estrada Młodych”, Muzyczne Abecadło”.
Co więcej, w Bydgoszczy istnieje 25 sal koncertowych, dwie orkiestry symfoniczne, orkiestra kameralna, siedem orkiestr szkolnych i 40 chórów amatorskich. W mieście działa także 18 studiów nagraniowych.
DZIELNICA MUZYCZNA – MIASTO OGRÓD Z MUZYKĄ W ROLI GŁÓWNEJ
Muzyczno-architektoniczną perłą na mapie Bydgoszczy jest Dzielnica Muzyczna. Urbanistyczny kształt tej części miasta powstał na przełomie XIX i XX wieku i nawiązywał do koncepcji „miasta ogrodu” Ebenezera Howarda, w której luźna zabudowa z dala od ścisłego centrum spotyka się z wszechobecną zielenią.
Bydgoska Dzielnica Muzyczna znajduje się we wschodniej części Śródmieścia – to tam skoncentrowane zostały obiekty kulturalne, zwłaszcza instytucje muzyczne: Filharmonia Pomorska, Akademia Muzyczna, Zespół Szkół Muzycznych, ale także Teatr Polski im. H. Konieczki i Polskie Radio Pomorza i Kujaw. Centralnym punktem Dzielnicy jest park im. Jana Kochanowskiego, w którym znajdują się pomniki kompozytorów i wirtuozów muzyki poważnej oraz kilka monumentów, w tym pomnik Łuczniczki będący symbolem Bydgoszczy. Wokół podziwiać można przepiękną przedwojenną architekturę kamienic, w tym bydgoską secesję. Muzyczną „kropką nad i” tej części miasta jest multimedialna fontanna muzyczna, która grą świateł i dźwięków przyciąga tłumy podczas wieczornych pokazów.
ANDRZEJ SZWALBE
I JEGO FORTEPIANY
Jego imieniem nazwano w Bydgoszczy ulicę, ma swój pomnik i tytuł Honorowego Obywatela Miasta Bydgoszczy, jest także patronem Kolekcji Zabytkowych Fortepianów w Ostromecku. Andrzej Szwalbe to postać, bez której muzyczna Bydgoszcz nie wyglądałaby dziś tak spektakularnie. To dzięki jego staraniom w 1953 roku w Bydgoszczy postała Filharmonia Pomorska. W kolejnych latach z pasją oddawał się innym inicjatywom kulturalnym – był pomysłodawcą zbudowania Teatru Muzycznego, angażował się mocno w prace nad budową Opery Nova. Zainicjował założenie w Bydgoszczy Stacji Naukowo-Badawczej Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego, założył także Capellę Bydgostiensis Pro Musica Antiqua – jedną z czołowych polskich orkiestr kameralnych specjalizujących się w muzyce dawnej.
Rok 2023 został ustanowiony Bydgoskim Rokiem Andrzeja Szwalbego. Inauguracja tego wydarzenia odbyła się w Pałacach w Ostromecku. Przez dwanaście miesięcy instytucje kultury oraz środowiska kulturalne Bydgoszczy poprzez różne projekty i wydarzenia przypominają sylwetkę Szwalbego, jego dorobek i niezwykłe dokonania dla Miasta i mieszkańców. Odbyły się m. in. koncerty, Matura ze Szwalbego, a w Pałacu Starym w Ostromecku zaaranżowano na nowo „Gabinet Andrzeja Szwalbego”, Istotnym elementem nowej aranżacji jest ekspozycja wybranych prac z Kolekcji Współczesnego Polskiego Malarstwa i Grafiki im. Tadeusza Brzozowskiego, która w przeszłości zdobiła już te pałacowe wnętrza.
To dzięki niemu Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku może pochwalić się pokaźną Kolekcją Zabytkowych Fortepianów. Zaczął gromadzić je już w latach 70., aby pomóc w ten sposób studentom Akademii Muzycznej w poznawaniu historii tego instrumentu. We współpracy z dr. hab. Beniaminem Voglem udało mu się stworzyć unikalny zbiór instrumentów, głównie z XIX i początków XX wieku. Ostromecka kolekcja to jedna z trzech takich kolekcji w Polsce, w której zobaczyć można z bliska niemal wszystkie formy fortepianów.
Sam Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku jest doskonałym przykładem kreatywnego wykorzystania lokalnego dziedzictwa przemysłowego i kulturowego Bydgoszczy, w tym muzycznego. Oprócz wspomnianej Kolekcji Zabytkowych Fortepianów jest tutaj także Skład Sommerfelda – na ekspozycji znajdują się instrumenty wyprodukowane w bydgoskich fabrykach, w tym także w Fabryce Sommerfelda, która w międzywojniu była największą fabryką pianin i fortepianów w Polsce.
Bruno Sommerfeld zrobił światową karierę dzięki pianinom dziecięcym Baby Grand, które eksportowane były do m.in. Anglii, Holandii, Francji, Argentyny, Palestyny i na Cejlon.
Oprócz pianin i fortepianów w Składzie Sommerfelda znajdują się instrumenty dęte, a także imponująca kolekcja akordeonów Bydgoskiej Fabryki Akordeonów. Jest i biały kruk – akordeon Carmen z fabrycznym numerem 0001.
Warto dodać, że Ostromecko od lat jest także przestrzenią dla rezydencji artystycznych, ze szczególnym uwzględnieniem lokalnych twórców. W Pałacu Starym miał swoją pracownię m.in. artysta malarz Grzegorz Pleszyński, a także pisarka Małgorzata Grossman.
TU NARODZIŁ SIĘ YASS – BYDGOSKA SCENA ALTERNATYWNA
Klub muzyczny Mózg zna każdy, kto ceni sobie obcowanie z muzyką. To kultowe miejsce na mapie Bydgoszczy, stworzone w marcu roku 1994 przez grupę muzyków oraz artystów wizualnych pod wodzą perkusisty Jacka Majewskiego, zmarłego w roku 2005 oraz kontrabasisty Sławka Janickiego, prowadzącego Mózg do dnia dzisiejszego.
W latach 90-tych Mózg stał się głównych ośrodkiem nowego nurtu w muzyce nazwanego “yass”, a tworzonego przez muzyków z Gdańska i Bydgoszczy. Za liderów “yassu” uznaje się: Jerzego Mazzolla, Ryszarda Tymona Tymańskiego, Mikołaja Trzaskę i Tomasza Gwincińskiego jednak scena tworzona była przez wielu innych artystów, do których zaliczyć trzeba: Joannę Charchan, Annę Lasocką, Tomasza Świętego Hesse, Jacka Buhla, Jarka Majewskiego, Olgierda Walickiego, Jacka Oltera, Piotra Pawlaka, Jacka Majewskiego, Sławka Janickiego, Renatę Suchodolską, Rafała Gorzyckiego.
Za pierwszy album yassowy uznaje się, wydany w 1992 roku, krążek „Tańce bydgoskie” grupy Trytony, który w listopadzie 2022 roku miał swoją reedycję na winylu.
Klub Mózg był głównym ośrodkiem yassowego nurtu, z czasem – wręcz mekką artystów, którzy tworzyli ten rodzaj muzyki. Do najbardziej znanych formacji yassowych należą m.in. Miłość, Trytony, Łoskot czy Mazzoll & Arhythmic Perfection, Pieces of Brain.
Mózg był drugim po klube Trytony, założonym przez tę samą grupę osób przy ul. Krętej 3, ośrodkiem muzycznym w Bydgoszczy po systemowej transformacji. I jest kolejnym przykładem demonstrującym, jak na gruncie przemysłowej historii miasta rozkwitała i nadal rozkwita kultura. Siedziba kultowego klubu znajduje się bowiem w budynku przy ul. Gdańskiej 10, gdzie przed wojną mieściła się fabryka mydła, a po wojnie – zakład naprawy projektorów filmowych. Obecnie w budynku znajduje się sala koncertowa, sala wystawiennicza, bar, sale prób, pracownie, studio nagraniowe, mieszkania rezydencyjne.
Mózg pełni funkcję multidyscyplinarnego ośrodka sztuki, łączącego wiele pokoleń artystów i publiczności, realizującego ponad 100 projektów rocznie z udziałem artystów z wielu krajów świata. Nowi ludzie i młodsze pokolenia znajdują w Mózgu swoją przestrzeń do pracy i prezentacji. W latach 2014-2017 siedziba Mózgu znajdowała się także w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Formalny zarząd nad klubem sprawuje Mózg Foundation – Fundacja Muzyki Współczesnej i Form Interdyscyplinarnych, której przezesem jest Sławek Janicki.
Ale Mózg i yass to nie wszystko. Od blisko 40 lat ważną rolę na muzycznym rynku krajowym odgrywa bydgoska scena alternatywna. Począwszy od sukcesów na jarocińskiej scenie (Abaddon, Variete), przez lata 90. i początki XXI wieku z zespołami takimi jak Something Like Elvis czy 3moonboys, po liczne formacje związane z laureatem Paszportu „Polityki” – Kubą Ziołkiem (Alameda, Stara Rzeka i in.).
Także nowe zjawiska muzyczne wyróżniają Bydgoszcz na arenie ogólnopolskiej – w tym rap, którego głównym przedstawicielem jest Bisz. Jego kolaboracje muzyczne stawiają bydgoską scenę rapową na szczytach rankingów.
KULTURA W FABRYKACH
Rzeka od dawna była motorem rozwojowym Bydgoszczy. Płynąca woda nie tylko poruszała kołami młyna mielącego zboże, ale również napędzała przemysł całego miasta. Zmierzch ery industrialnej nie spowodował jednak zastoju w rozwoju Bydgoszczy. Przeciwnie – dziedzictwo poprzemysłowe stało się przyczynkiem do budowy nowej infrastruktury – tym razem infrastruktury kulturalnej. Upadłe fabryki i zamknięte hale produkcyjne, dawne zakłady, a także barki rzeczne, które niegdyś były stałym elementem krajobrazu, zyskały drugie życie. I to kultura stała się motorem zmian w mieście. Przykładem jest Szlak Wody, Przemysłu i Rzemiosła TeH2O – przemysłowy szlak tematyczny w Bydgoszczy, który łączy historię 20 miejsc wpisanych w przestrzeń miasta organicznie związanego z wodą. Wśród obiektów na szlaku znajduje się m.in. odrestaurowane Młyny Rothera, które są nowym ośrodkiem kultury na mapie Bydgoszczy i nowoczesnym centrum wystawienniczym.
TeH2O to także Kanał Bydgoski, Exploseum, Muzeum Mydła i Historii Brudu (jedyne takie w Europie) oraz barka „Lemara”, która pod kuratelą Miejskiego Centrum Kultury stałą się nie tylko historyczną atrakcją na wodzie, ale autentycznym Muzeum Legend Szyperskich i miejscem wielu wydarzeń kulturalnych, m.in. koncertów na wodzie, wernisaży, spotkań z twórcami oraz warsztatów kreatywnych dla dzieci.
W ostatnim czasie do obiektów szlaku dołączyły także Zespół Pałacowo-Parkowy w Ostromecku, Fabryka Lloyda, Apteka pod Łabędziem i Fundacja Fotografistka.
BYDGOSKA MACHINA KULTURY
Bycie pionierem w podpisaniu Paktu dla Kultury zobowiązuje. Tak samo jak opracowana długofalowa Strategia dla Kultury (w 2023 poddana aktualizacji) oraz istniejący potencjał wody w mieście, idący w parze z dziedzictwem przemysłowym i kulturalnym.
Bydgoszcz chce być i jest miastem, w którym zrównoważony rozwój idzie w parze z dobrostanem mieszkańców. A rozwój gospodarczy z rozwojem kulturalnym. Świadczy o tym także fakt, że to Bydgoszcz jest pierwszym w Polsce miastem, które przyjęło zapisy Agendy 21 dla kultury – dokumentu o zasięgu międzynarodowym, który zawiera wskazówki i najważniejsze wytyczne dotyczące tworzenia społecznej polityki kulturalnej w mieście.